Masterclass Nederlands basisonderwijs: het wat, hoe en waarom van effectieve didactiek

De nieuwe minimumdoelen Nederlands voor de derde kleuterklas, het vierde leerjaar en het zesde leerjaar vormen de leidraad van deze meerdaagse Masterclass Nederlands. Vanuit een stevige wetenschappelijke basis duiken we in de structuur, de inhoud en de uitgangspunten van de minimumdoelen voor het leergebied Nederlands. Je ontdekt hoe recente inzichten uit de taalwetenschap en taaldidactiek kunnen bijdragen aan krachtig en doelgericht taalonderwijs. 

Tijdens deze dagen krijg je een diepgaande inkijk in de verschillende domeinen van het taalonderwijs. Dag 1 staat volledig in het teken van leesonderwijs, met aandacht voor vlot en vloeiend lezen, tekstbegrip en tekstsoorten. Op dag 2 focussen we op woordenschatverwerving, taalsysteem (klanken, spelling, grammatica) en taalgebruik. Op dag 3 nemen we schrijfonderwijs onder de loep: hoe leren kinderen vlot, functioneel en expressief schrijven en hoe versterken lezen en schrijven elkaar? We sluiten af met een halve dag rond mondelinge taalvaardigheid, waarin luisteren, spreken en interactie centraal staan.

Doorheen dit meerdaags traject wordt ook regelmatig de brug gemaakt met het domein literatuur, zoals omschreven in de minimumdoelen. Waar mogelijk en zinvol, verbinden we literaire competentie met de andere domeinen - lezen, schrijven, spreken, luisteren en taalbeschouwing - om zo een rijk en geïntegreerd taalonderwijs te creëren.

Deze masterclass is bedoeld voor leerkrachten die hun taaldidactisch kompas willen bijstellen en het taalonderwijs in hun klas en school willen versterken. We reiken kaders, voorbeelden en concrete werkvormen aan die aansluiten bij de minimumdoelen en de realiteit van de klaspraktijk. Bereid je voor op een inspirerende reis door de rijkdom van het taalonderwijs.

Programma

Dag 1: leesonderwijs

Begrijpend lezen is een cruciale vaardigheid om deel te nemen aan een maatschappij waaruit schriftelijke communicatie en literatuur niet weg te denken zijn.
Wat moeten leerlingen allemaal in de vingers krijgen om verschillende soorten teksten met begrip te kunnen lezen in allerlei contexten? Welke factoren spelen een rol om tot leesbegrip te komen en hoe kan je daar gericht aan werken in de klas? Hoe kan je leerlingen leren om teksten te selecteren, te interpreteren, te beoordelen en te integreren? Hoe maak je hen vaardiger in het toepassen van leesstrategieën en het aanwenden van voorkennis, met inbegrip van kennis over de kenmerken van verschillende tekstsoorten.
In deze dag komen uiteraard de vijf sleutels voor effectief begrijpend lezen aan bod en leer je die te vertalen naar een concrete aanpak in de klas.
Verruim je inzichten en exploreer werkvormen en leermiddelen die je praktijk versterken. Doe inspiratie op om gericht te differentiëren, te evalueren en om met je team te bouwen aan een leerlijn voor begrijpend lezen.
Daarnaast zullen we ook ingaan op technisch lezen. Wanneer leerlingen vlot en vloeiend kunnen lezen, hebben ze meer mentale ruimte over om tot leesbegrip te komen. Zo goed als alle kinderen hebben het potentieel om technisch sterke lezers te worden. Doorslaggevend daarbij is hoe het technisch lezen aangeleerd wordt. Het gaat dan niet enkel over het aanvankelijk lezen, maar ook over het voortgezet technisch lezen om tot vlot en vloeiend lezen te komen.
Wat moeten kinderen precies leren om goed te worden in technisch lezen? Hoe geef je op een kwaliteitsvolle manier instructie? Hoe creëer je oefenkansen en geef je feedback? Krijg meer houvast via bruikbare kaders en vooral concrete werkvormen en leermiddelen om direct in te zetten in de praktijk.

Dag 2: woordenschatonderwijs, taalsysteem en taalgebruik

Op dag 2 verdiep je je in actuele inzichten over woordenschatdidactiek, afgestemd op de nieuwe minimumdoelen. Je verkent concrete materialen en krijgt heldere richtlijnen om doelgericht en effectief te werken aan woordenschatverwerving in jouw klas.
Hoe weet je of leerlingen woorden écht beheersen? Je ontdekt hoe je woordontwikkeling kunt opvolgen en evalueren. Je gaat zelf aan de slag met het ontwerpen van krachtige en geïntegreerde lesactiviteiten.
Tot slot leer je hoe je een leerlijn woordenschat op schoolniveau kunt uittekenen, zodat woordenschatverwerving een gedeelde verantwoordelijkheid wordt binnen het team. Zo maak je samen werk van duurzaam taalonderwijs.
Een goed inzicht in het taalsysteem vormt de basis voor sterke taalvaardigheden zoals spreken, schrijven en begrijpend lezen. Je ontdekt hoe grammaticale kennis en taalgebruik elkaar wederzijds versterken - en hoe je die samenhang concreet maakt in je lespraktijk.
Je verkent verder hoe je taalbeschouwing levendig en betekenisvol maakt voor leerlingen. Denk aan boeiende lessen rond vergelijkende grammatica waarin ook thuistalen en meertaligheid een plek krijgen. Zo verbind je taalstructuur met taalrijkdom en leer je leerlingen bewust omgaan met taal.
Je krijgt praktische handvatten en inspirerende werkvormen aangereikt om taalbeschouwing (geïntegreerd) aan te pakken, in lijn met de nieuwe minimumdoelen. Zo maak je van grammatica geen doel op zich, maar een krachtig middel voor betekenisvol taalonderwijs.

Dag 3: schrijfonderwijs

Zelfs nu we handige tools ter beschikking hebben, zoals generatieve AI, als hulpmiddel bij het schrijven van teksten, is het belang van schrijfvaardigheid niet afgenomen.
Kinderen moeten nog steeds inzichten en vaardigheden verwerven om de verschillende stappen van een schrijfproces te doorlopen om tot doelgerichte, kwalitatieve, functionele tekstproducten te komen. Het is belangrijk dat ze daarbij schrijfstrategieën flexibel en met succes kunnen inzetten.
Schrijven en lezen zijn vaardigheden waarbij nood is aan een heel aantal gemeenschappelijke inzichten in schriftelijke communicatie. Een degelijke leesdidactiek vormt dan ook een basis voor schrijfdidactiek en omgekeerd. Hoe meer een leerling zelf ervaart hoe allerlei soorten teksten tot stand komen, des te makkelijker die in staat zal zijn om teksten te interpreteren en er betekenis aan te verlenen.
Hoe geef je als leerkracht gericht instructie? Welke oefenkansen renderen om van leerlingen geleidelijk aan betere schrijvers te maken? Hoe zorg je er als leerkracht voor dat de leerlingen bij verschillende tekstsoorten goed weten waar ze op moeten letten en dat ze tot vlotte, begrijpelijke, gestructureerde en samenhangende teksten komen die doet wat die moet doen?

Dag 4: mondelinge taalvaardigheid

Mondelinge taalvaardigheid is meer dan praten: het gaat om helder (gedachten) formuleren, actief luisteren, samen denken én gepast reageren in uiteenlopende contexten. Tijdens deze dag ontdek je hoe je doelgericht werkt aan spreken en luisteren in de klas, in lijn met de nieuwe minimumdoelen. Je leert hoe je interactie bewust kunt opbouwen en begeleiden: van dialogen en kringgesprekken tot presentaties en argumentaties. Hoe maak je expliciet wat ‘goed spreken en gesprekken voeren’ is? Hoe geef je leerlingen de taalsteun die ze nodig hebben? Samen ontwikkel je krachtige werkvormen om mondelinge vaardigheden doelgericht te oefenen, te evalueren én te differentiëren. Je krijgt praktische tools aangereikt waarmee je leerlingen helpt groeien als mondelinge taalgebruikers, zowel in het klaslokaal als daarbuiten.

Doelstellingen

Na het volgen van de masterclass:

• heb je een grondige en diepgaande kennis van de nieuwe minimumdoelen Nederlands voor de derde kleuterklas, het vierde leerjaar en het zesde leerjaar;
• vertaal je recente wetenschappelijke inzichten naar concrete verbeteracties in je school;
• versterk je je taalonderwijs op basis van actuele inzichten in taalontwikkeling en in de verschillende taaldomeinen (woordenschatverwerving, taalsysteem, taalgebruik, mondelinge taalvaardigheid, lees- en schrijfonderwijs);
• zet je verschillende activerende werkvormen en leermiddelen in die leiden tot een krachtige taalleeromgeving;
• bekijk je door een kritische bril de effectiviteit en de kwaliteit van het huidige taalonderwijs en de taaldidactische ontwikkelingen;
• geef je kwaliteitsvolle instructie voor alle taalvaardigheden;
• ben je in staat om krachtig taalonderwijs te ontwikkelen en te bouwen aan effectieve leerlijnen.

Doelgroep

Deze masterclass is gericht op (zorg)leerkrachten uit het lager onderwijs die diepgaand en duurzaam willen focussen op effectief taalonderwijs, rekening houdend met de nieuwe minimumdoelen. Ook (zorg)leerkrachten, beleidsondersteuners en directies die op school werk willen maken van stevige didactische fundamenten voor taalbeleid of taaltrajecten binnen een werkgroep taalbeleid zijn zeker welkom. Het is zinvol om deze masterclass met 2 of meer schoolteamleden te volgen.

Begeleiding

Tinneke van Bergen is gespecialiseerd in taaldidactiek en taalleerprocessen bij kinderen en schreef mee aan het boek Volop Taal. Didactiek Nederlands voor de lagere school. Ze is docent Vakdidactiek Nederlands in de Educatieve Bachelor Lager Onderwijs en daarnaast ook onderzoeker en dienstverlener binnen het thema ‘Krachtige taalleeromgevingen en taalkrachtige leeromgevingen’. Ze coacht schoolteams die sterk willen inzetten op taal.

Eva Faes is lerarenopleider Educatieve Bachelor Lager Onderwijs en onderzoeker aan de AP Hogeschool. Haar focus ligt op taal en meertaligheid en didactiek Nederlands (als tweede taal). Daarnaast coacht ze schoolteams bij het opzetten en uitrollen van een taalbeleid.

Praktisch

Cursusmateriaal en lunch inbegrepen (behalve op lesdag 4)

Mee te brengen door cursist

Eventueel een laptop

Goed om te weten

Vind je dit een boeiend en leerrijk thema of onderwerp, dan ben je misschien ook geïnteresseerd in: