Dag van het volwassenenonderwijs: onderzoek en praktijk in dialoog - Keuzeronde 1 (10:45 - 12:00)

In het volwassenenonderwijs is eigenaarschap over leren een cruciale sleutel tot succes. Zelfregulatie en zelfregulerend leren helpen cursisten niet alleen om hun leerproces in handen te nemen, maar ook om vol vertrouwen stappen te zetten in een traject van levenslang leren. Maar zelfregulerend leren komt niet vanzelf— het is moeilijk om hierin bekwaam te worden en motivatie speelt een sleutelrol. Wanneer cursisten onzeker zijn over hun eigen competentie, valt het leerproces vaak stil. Net dan is het belangrijk dat ze de juiste begeleiding krijgen om actie te ondernemen en tot oplossingen te komen.

Hoe ondersteun je als docent zelfregulerend leren in de praktijk? In deze sessie ontrafelen we de theorie en vertalen we die naar concrete handvatten waarmee jij, je cursisten én je collega’s aan de slag kunnen. Want écht leren stopt nooit!

Dr. Katrien Cuyvers (Universiteit Antwerpen) begon haar loopbaan in het buitengewoon basisonderwijs en het beroeps- en technisch secundair onderwijs. Na het verdedigen van haar proefschrift in 2019 over zelfregulerend leren van volwassen leerders, werkte ze rond ditzelfde thema in verschillende contexten. Sinds 2022 is ze terug voltijds actief in het departement Opleidings- en Onderwijswetenschappen van de UAntwerpen. Haar onderzoek richt zich op de autonome leerder, voor wie zelfregulerend leren en motivatie essentieel zijn.

In deze sessie ga je dieper in op de rol van kapitaal of hulpbronnen in het onderwijs, en meer specifiek hoe dit mogelijk een rol speelt in de leertrajecten van kortgeschoolde volwassenen. Het concept van kapitaal is een klassiek begrip uit de onderwijssociologie. Iedereen weet uit eigen ervaring, of door het te zien in de eigen (professionele of sociale) omgeving, dat succesvol zijn in het onderwijs niet enkel afhangt van de motivatie, intelligentie en het gedrag van de leerder. Factoren die het individu ‘overstijgen’ spelen immers een belangrijke rol in het leerproces en bepalen mee de motivatie en het leergedrag van de leerder.

Een deel van die factoren kan je vatten via het begrip kapitaal. Dat verwijst immers naar de hulpbronnen waar leerders al dan niet toegang toe hebben en die ze al dan niet kunnen gebruiken tijdens hun leertraject. In het Vlaamse onderwijs ervaren bepaalde ‘profielen’ van leerders met meer kwetsbare socio-economische en/of migratieachtergronden, meer moeilijkheden om succesvol te zijn of zich thuis te voelen. Eerder dan de verklaring te zoeken bij individuele factoren, is het nodig om met een bredere blik naar deze fenomenen te kijken. Daarbij kan een kapitaal-perspectief een duidelijke meerwaarde betekenen.

Om die reden voerden we dit jaar een kwalitatief onderzoek uit, waarbij we nagingen welke rol kapitaal of hulpbronnen gespeeld hebben in het voortraject van cursisten in het secundair volwassenenonderwijs. We bestudeerden hoe (toegang tot) kapitaal gerelateerd is aan eventuele drop-out uit het secundair onderwijs en hoe kapitaal nog steeds van invloed is in hun huidige traject in het secundair volwassenenonderwijs.

Noel Clycq is onderzoeksprofessor in de onderzoeksgroep Edubron aan de Universiteit Antwerpen. Hij doet onderzoek naar thema’s zoals (on)gelijkheid, identiteitsvorming, burgerschap, vroegtijdig schoolverlaten en weekendscholen, dit zowel in formele als informele leercontexten.

Motivatie en leervaardigheden vormen de kern van leren. Ze zijn niet alleen bepalend voor succes in het onderwijs, maar ook cruciale voorwaarden voor levenslang leren en duurzame inzetbaarheid op de arbeidsmarkt. Dit maakt de rol van het volwassenenonderwijs des te belangrijker, zeker voor kwetsbare volwassen leerders die hierop voorbereid moeten worden.

In het lopende doctoraatsonderzoek staan deze fundamentele componenten van leren centraal. Wat drijft kortgeschoolde volwassenen om deel te nemen aan het (secundair) volwassenenonderwijs? Leidt hun motivatie ook daadwerkelijk tot effectief leergedrag? En hoe definiëren zij zelf ‘effectief leergedrag’ als sleutel tot succes in hun opleiding?

Door in te zoomen op hun eigen kijk op motivatie en leren, krijg je inzicht in het referentiekader van waaruit cursisten keuzes maken in hun leerproces. Tijdens deze sessie ga je in gesprek over hoe onderwijs dit referentiekader kan ondersteunen, verruimen of zelfs doorbreken.

Deze sessie is bedoeld voor leerkrachten, zorgondersteuners, maar ook directeurs.

Bea Mertens werkte tien jaar als lesgever en opleidingscoördinator in de opleiding ‘Aanvullende Algemene Vorming’ in het secundair volwassenenonderwijs. Als doctoraatsonderzoeker en onderwijsassistent is ze op dit moment actief in het departement Opleidings- en Onderwijswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen waar ze in haar onderzoek focust op de kwaliteit van leerprocessen van kortgeschoolde volwassenen.

Academisch optimisme bevat de positieve houding van scholen en hun leraren ten aanzien van zowel het eigen leerpotentieel als dat van hun studenten. Hoewel de term ‘academisch’ de nadruk op cognitieve leerprestaties lijkt te leggen, heeft dit concept betrekking op alle vormen van leren. Academisch optimisme wordt gekenmerkt door de samenhang tussen doelmatigheidsverwachtingen, het vertrouwen van leraren in studenten en een sterke focus op leren.

Onderzoek toont aan dat er een sterke positieve samenhang bestaat tussen academisch optimisme en de prestaties van studenten: hoe meer het onderwijs gekenmerkt wordt door een cultuur van academisch optimisme, hoe beter de studenten presteren. En het meest bemoedigende hieraan: dit geldt voor alle studenten, ongeacht hun achtergrondkenmerken. Scholen en leraren die inzetten op academisch optimisme maken een verschil. Een cultuur van academisch optimisme kan bovendien worden aangeleerd omdat het veranderbaar is; een eerder pessimistische school of leraar kan optimistisch worden. Dit maakt het een krachtig concept voor onderwijsverbetering.

In deze sessie onderzoeken we de betekenis en toepasbaarheid van academisch optimisme binnen het volwassenenonderwijs.

Ruud Lelieur is onderwijsassistent en doctoraatsstudent bij Opleidings- en Onderwijswetenschappen aan de Universiteit Antwerpen (sinds 2018). Voordien was zij gedurende 12 jaar lerares (hoofdzakelijk gedragswetenschappen, maar ook cultuurwetenschappen en PAV) op een grote en diverse secundaire school. Haar onderzoek focust op het bevorderen van leerprestaties en eerlijke kansen.

Onderzoek toont aan dat leraren de neiging hebben om lagere verwachtingen te hebben voor leerlingen met specifieke leerlingenkenmerken (zoals o.a. SES, etnische minderheidsgroepen, gender, …), en daarom hun curriculum en onderwijsmethoden hierop aanpassen. Toch is het cruciaal dat leraren hoge verwachtingen hebben naar leerlingen aangezien dit o.a. leidt tot verhoogde leerprestaties bij leerlingen. Deze sessie gaat dieper in op wat het betekent om een krachtige leeromgeving vorm te geven vanuit hoge verwachtingen.

Deze sessie is interessant voor leraren die lesgeven in het volwassenenonderwijs (tweedekansonderwijs). Ook schoolleiders en directieleden zijn welkom om aan te sluiten. Hoge verwachtingen spelen zich immers niet enkel af in de klas, maar ook in de schoolcultuur en samenleving.

Heline Van Peteghem is als doctoraatsonderzoeker aan de slag bij het Multidisciplinair Instituut LerarenOpleidingen (MILO) aan de Vrije Universiteit Brussel (VUB) en ook als joint PhD te werk aan de KU Leuven. Haar onderzoek focust zich op krachtige leeromgevingen in de B-stroom en meer specifiek richt ze zich naar de leraarverwachtingen die hier spelen. Zij volgde hiervoor een bachelor Leerkracht Lager Onderwijs en daaropvolgend de master Onderwijskunde.

We kunnen ons geen tijd voorstellen waarin levenslang leren harder nodig is dan vandaag. De nood aan volwassenenonderwijs dat laagdrempelig is en dit binnen elke gemeenschap, kan niet groter zijn. Elke aanzet tot impact - op leven, werk en gemeenschap - is immers belangrijk voor de samenleving.

De specifieke impact van het volwassenenonderwijs is niet altijd duidelijk. Welke effecten hebben de opleidingen naast het verwerven van de specifieke competenties of doelen zoals geëvalueerd binnen de opleiding en zoals opgenomen in de opleidingsprofielen? Om hier een antwoord op te krijgen bevroegen de centra voor volwassenenonderwijs binnen het netwerk van Katholiek Onderwijs Vlaanderen in 23-24 ongeveer 6.000 cursisten.

Dit onderzoek brengt de impact van het volwassenenonderwijs breed in beeld waarbij de resultaten relevant zijn voor het hele schoolteam.

In deze sessie krijg je een toelichting bij de voornaamste bevindingen.

De sessie is bedoeld voor iedereen die geïnteresseerd is in onderwijsimpact. De resultaten zijn relevant voor het hele schoolteam. Specifiek is in dit project een praktijkonderzoek uitgevoerd binnen het domein van kwaliteitsontwikkeling.

Wouter Gorissen is pedagogisch begeleider voor Katholiek Onderwijs Vlaanderen. Hij heeft ervaring als lector, begeleider van professionele leergemeenschappen en praktijkonderzoek IKZ, Nederlands & Nederlands als tweede taal, assessment, zorg- en trajectbegeleiding en inclusief onderwijs.